बौद्ध धर्म र भारतले ईसापूर्व ५औं शताब्दीको सुरुदेखि नै लामो समयदेखिको सम्बन्ध साझा गरेको छ। भारतमा लामो र जटिल इतिहासको साथ, धर्मले भारतीय संस्कृति र समाजमा महत्त्वपूर्ण प्रभाव पारेको छ। बुद्ध धर्मको प्रारम्भिक वर्षहरूमा, यो मुख्यतया भारतमा अभ्यास गरिएको थियो, र धेरै धर्मका मुख्य शिक्षाहरू यस क्षेत्रमा विकसित र परिष्कृत भएका थिए।

धेरै भारतीय शासकहरू, जस्तै अशोक, बौद्ध धर्मका समर्थक थिए र देश भर धर्म फैलाउन मद्दत गरे। बौद्ध मन्दिर र मठ थिए भारतभर स्थापित भयो, र धर्मले भारतीय कला, साहित्य र दर्शनलाई आकार दिन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्यो।

आज, बुद्ध धर्म भारतको सांस्कृतिक सम्पदाको एक महत्वपूर्ण भाग बन्न जारी छ, र धेरै बौद्ध तीर्थ स्थलहरू देशभर अवस्थित छन्। शताब्दीयौंदेखि, बुद्ध धर्म एशिया र त्यसभन्दा बाहिर फैलिएको छ, तर यो भारतको सांस्कृतिक सम्पदाको एक महत्त्वपूर्ण भाग बनेको छ।

सांस्कृतिक पक्षहरूसँग पुन: जडान गर्न र बौद्ध विचारहरूलाई अझ राम्रोसँग एकीकृत गर्ने प्रयासमा, संस्कृति मन्त्रालय र अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध परिसंघ (IBC) बीचको सहकार्यमा नयाँ दिल्लीमा अप्रिल 20-21 मा पहिलो वैश्विक बौद्ध शिखर सम्मेलन आयोजना हुनेछ।

आजादी का अमृत महोत्सव अन्तर्गतको सम्झनामा विभिन्न देशका प्रख्यात बौद्ध भिक्षुहरुको सहभागितामा भारतमा पहिलो पटक अन्तर्राष्ट्रिय विश्व बौद्ध शिखर सम्मेलन आयोजना हुँदैछ ।

वास्तवमा, बौद्ध दर्शन र विचारको सहयोगमा उत्कृष्ट समाजले समसामयिक चुनौतिहरूलाई कसरी सामना गर्न सक्छ भन्ने विषयमा छलफल गर्न धेरै गोलमेज सम्मेलनहरू आयोजना भइरहेका छन्।

बुद्ध धर्मसँग समसामयिक चुनौतिहरूलाई कसरी सामना गर्न सकिन्छ भन्ने राम्रो विचारमा शिखर सम्मेलनले अन्य देशहरूसँगको सांस्कृतिक र कूटनीतिक सम्बन्धलाई अभिवृद्धि गर्ने माध्यमको रूपमा काम गर्नेछ र त्यसमा ३० देशका १७१ प्रतिनिधिहरू सहभागी हुनेछन्।

धेरै जसो छलफलहरू आजको दबाबपूर्ण विश्वव्यापी समस्याहरू बुझ्न र विश्वव्यापी मूल्यमान्यताहरूमा आधारित बुद्ध धम्ममा जवाफ खोज्ने लक्ष्य राख्छन्।

यसको एउटा प्रमुख कारण भनेको संस्कृति र धार्मिक प्रणालीको रूपमा बौद्ध धर्म शान्ति र अहिंसाको विचारमा दृढतापूर्वक जरा गाडिएको छ।

यसको शिक्षाहरूले सबै जीवित प्राणीहरूको लागि करुणा, दया र आदरको महत्त्वलाई जोड दिन्छ। आजको युद्ध र द्वन्द्वको युगमा बुद्ध धर्मको शान्ति र अहिंसाको सन्देश पहिलेभन्दा धेरै सान्दर्भिक छ।

आक्रामकता र बलको सट्टा संवाद र समझदारीको महत्त्वलाई जोड दिँदै, हिंसा र द्वन्द्वको सामना गर्न धर्मले एक अद्वितीय परिप्रेक्ष्य प्रदान गर्दछ।

बुद्ध धर्मका सिद्धान्तहरूले यो पनि जनाउँछ कि अरूलाई दिइने हिंसा र पीडा अन्ततः उत्पीडकलाई पनि हानि गर्न फर्कन्छ।

बुद्ध धर्मले समाजलाई आफ्नो इच्छा र चासोमा ध्यान केन्द्रित गर्नुको सट्टा तिनीहरूको कार्यहरूको व्यापक दृष्टिकोण लिन र तिनीहरूको कार्यले अरूमा पर्न सक्ने प्रभावलाई विचार गर्न प्रोत्साहित गर्दछ।

त्यसकारण, शिखर सम्मेलनका लागि चार सावधानीपूर्वक क्युरेट गरिएका विषयवस्तुहरू ‘बुद्ध धम्म र शान्ति’, ‘पर्यावरणीय संकट, स्वास्थ्य र दिगोपना’, ‘नालन्दा बौद्ध परम्परा र तीर्थयात्राको संरक्षण’, र ‘जीवित सम्पदा र बुद्ध अवशेषहरू: भारतको लागि एक लचिलो आधार हो। दक्षिण, दक्षिणपूर्व र पूर्वी एसियाका देशहरूसँग शताब्दीयौं पुरानो सांस्कृतिक लिंकहरू।

यसका माध्यमबाट बुद्ध धम्मको अभ्यासले शताब्दीयौंदेखि निरन्तर समृद्ध हुँदै आएको शाक्यमुनि बुद्धका उपदेशहरूलाई अझ राम्ररी बुझ्नु शिखर सम्मेलनको दर्शन हो ।

यो शिखर सम्मेलन मध्य एशियाको बौद्ध कला, कला शैली, पुरातात्विक बिचको पारासांस्कृतिक सम्बन्धलाई पुनःस्थापना गर्ने, समानता खोज्ने उद्देश्यले भर्खरै सम्पन्न शाङ्घाई सहयोग संगठन (एससीओ) राष्ट्रका विज्ञहरूको सफल अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनको नजिक आएको छ। SCO देशहरूको विभिन्न सङ्ग्रहालयहरूको सङ्ग्रहमा साइटहरू र पुरातनता पनि।

यो शिखर सम्मेलन बुद्ध र विश्वव्यापी सरोकारका विषयमा विश्वव्यापी बौद्ध धम्म नेतृत्व र विद्वानहरूलाई संलग्न गराउने र सामूहिक रूपमा सम्बोधन गर्न नीतिगत सुझावहरू ल्याउने प्रयास हो।

द्वन्द्वको सामना गर्दै आशाको शक्तिशाली सन्देशको साथमा बुद्ध दर्शनले अनजाने र अनजानमा प्रचार गर्छ, यसका शिक्षाहरूले सबैभन्दा ठूलो प्रतिकूलताको सामना गर्दा पनि दया र क्षमाको महत्त्वमा निरन्तर ध्यान केन्द्रित गरेको छ। यी मूल्यमान्यताहरू अंगालेर, बौद्ध धर्मले हिंसाको चक्रलाई तोड्नको लागि वकालत गर्छ जसले गर्दा अझ शान्त र न्यायपूर्ण संसार हुन्छ। शिखर सम्मेलनमा भएको छलफलले बुद्ध धम्मका आधारभूत मूल्यमान्यताहरूले आजको दिन र युगमा व्यक्ति, नेता र समाजलाई प्राविधिक विकास, उपभोक्तावाद र निरन्तर वृद्धिसँग जुध्न आवश्यक प्रेरणा र मार्गदर्शन कसरी प्रदान गर्न सक्छ भन्ने सफलताका साथ खोजी हुने अपेक्षा गरिएको छ। समाज र राष्ट्रहरूले पेशा र अभ्यास जारी राख्छन्।

नयाँ दिल्लीमा आयोजित ग्लोबल बौद्ध शिखर सम्मेलनको पहिलो संस्करणले बुद्ध धर्मको इतिहासमा महत्त्वपूर्ण क्षणको रूपमा चिन्ह लगाउँछ, समकालीन समयमा यसको प्रासंगिकता र सम्भावनालाई हाइलाइट गर्दछ। दया, सहानुभूति र पारस्परिक समझ को दर्शन मा ध्यान केन्द्रित संग।

शिखर सम्मेलनले आज हामीले सामना गरिरहेका दबाबपूर्ण विश्वव्यापी चुनौतिहरूको सामना कसरी गर्ने भन्ने बारे एक अद्वितीय परिप्रेक्ष्य प्रदान गर्दछ। यसको सावधानीपूर्वक क्युरेट गरिएका विषयवस्तुहरू र गोलमेज सम्मेलनहरू मार्फत, शिखर सम्मेलनले बौद्ध नेताहरू, भिक्षुहरू, र अन्तरविश्वास संवाद विद्वानहरूका लागि अर्थपूर्ण प्रवचनमा संलग्न हुन र साझा सरोकारहरूलाई सम्बोधन गर्ने तरिकाहरू खोज्नको लागि एउटा प्लेटफर्म सिर्जना गर्ने लक्ष्य राखेको छ।

शिखर सम्मेलनले धेरै देशहरूसँग सांस्कृतिक र कूटनीतिक सम्बन्ध बढाउन, शान्तिपूर्ण सहअस्तित्व र विश्वव्यापी शान्ति, शान्ति र सद्भावलाई बढावा दिने माध्यमको रूपमा पनि काम गर्दछ।
आशाको सन्देश र महिमा, उदारता र नैतिकताको महत्त्वको साथ, बुद्ध धर्मले अझ शान्त र न्यायपूर्ण संसारको लागि सुनौलो मार्ग प्रदान गर्दछ।

विश्वव्यापी बौद्ध शिखर सम्मेलनले यस प्राचीन दर्शनबाट सिक्ने र यसलाई हाम्रो जीवन र समाजमा लागू गर्ने अवसर प्रदान गर्दछ, हामी सबैको लागि अझ दिगो भविष्य सुनिश्चित गर्दै।
यस राय टुक्राका लेखक भारतको विदेश मामिलाका विशेषज्ञ डा महिप हुन्। उहाँ भारतको सफ्ट पावर कूटनीतिमा राष्ट्रिय परियोजनाका प्रमुख अन्वेषक हुनुहुन्छ। (एएनआई)