राज्य नियन्त्रणको वृद्धिमा, चीनले नागरिकहरूको विदेश यात्रा गर्ने मौलिक अधिकारमा आफ्नो पकडलाई कडा पारेको छ, प्रतिबन्धहरूको वेब लागू गर्दै जसले प्रभावकारी रूपमा लाखौंलाई आफ्नै सिमाना भित्र कैद गर्दछ। चिनियाँ सरकारले अन्तर्राष्ट्रिय यात्रामा कटौती गर्ने हालैका उपायहरूले राहदानी नियन्त्रणलाई सामाजिक नियन्त्रणको शक्तिशाली औजारमा परिणत गरेको छ, जसले नागरिक स्वतन्त्रता र मानव अधिकारमा महत्त्वपूर्ण प्रतिगमन चिन्ह लगाउँछ। यी प्रतिबन्धहरूको दायरा अचम्मको छ। शिक्षकहरू, बैंकिङ क्षेत्रका कर्मचारीहरू, र यहाँसम्म कि विद्यार्थीहरूले पनि अब देश छोड्ने प्रयासहरूमा अभूतपूर्व अवरोधहरू सामना गर्छन्। विद्यालयका कर्मचारीहरूलाई आफ्नो राहदानी कम्युनिष्ट पार्टी कार्यालयहरूमा बुझाउन बाध्य पारिएको छ, जबकि बैंकिङ क्षेत्रका कामदारहरूले विदेशमा बिदा लिनको लागि बाइजेन्टाइन स्वीकृति प्रक्रियाहरू मार्फत नेभिगेट गर्नुपर्छ। केही सहरहरूमा, यी कामदारहरू प्रति वर्ष एक वा दुई पटक मात्र देश छोड्न सीमित छन् – एक प्रतिबन्ध जसले मध्ययुगीन सामन्ती प्रणालीहरू तुलनात्मक रूपमा उदार देखिन्छ।

यी कठोर उपायहरूको लागि सरकारको औचित्य राष्ट्रिय सुरक्षा सरोकारदेखि भ्रष्टाचार विरोधी प्रयासहरूसम्म छ, तर अन्तर्निहित सन्देश स्पष्ट छ: बेइजिङ आफ्ना नागरिकहरूको आन्दोलन, विचार र बाह्य संसारसँगको सम्बन्धमा पूर्ण नियन्त्रण चाहन्छ। यी प्रतिबन्धहरूको कार्यान्वयन विशेष गरी 2012 मा राष्ट्रपति सी चिनफिङको सत्तामा उदय भएदेखि नै आक्रामक भएको छ, कोभिड-१९ महामारीले थप कडाइका लागि सुविधाजनक उत्प्रेरकको रूपमा काम गरिरहेको छ। अर्थ मन्त्रालयका अधिकारी म्याथ्युको घटनालाई विचार गर्नुहोस्, जसको आफ्नी पत्नीसँग वार्षिक वार्षिकोत्सवको यात्रा गर्ने सपना यी प्रतिबन्धहरूले चकनाचुर पारेको थियो। उनको कथाले अनगिन्ती अरूलाई प्रतिनिधित्व गर्दछ जसको चीनमा व्यावसायिक प्रगति अब सुनौलो ह्यान्डकफहरूसँग आउँछ – तिनीहरू जति माथि चढ्छन्, त्यति नै उनीहरूको व्यक्तिगत स्वतन्त्रतामा कटौती हुन्छ। सफलता र प्रतिबन्ध बीचको यो विकृत सम्बन्धले राज्यको प्राथमिकताहरूको बारेमा धेरै मात्रामा बोल्छ।

अन्तर्राष्ट्रिय यात्राको लागि स्वीकृति प्रक्रिया यसको जटिलतामा लगभग काफ्काएस्क भएको छ। केही क्षेत्रहरूमा, नागरिकहरूले पासपोर्टको लागि आवेदन दिन पाँचवटा विभिन्न सरकारी अधिकारीहरूबाट अनुमोदनहरू सुरक्षित गर्नुपर्छ। वुहान जस्ता सहरका शिक्षकहरूका लागि, प्रक्रियामा नोकरशाही स्वीकृतिका धेरै तहहरू समावेश हुन्छन् – स्कूल अधिकारीहरूदेखि जिल्ला शिक्षा ब्यूरोहरू र अन्तमा नगरपालिका शिक्षा कार्यालयहरू। यो भूलभुलैया प्रणालीले व्यावहारिक बाधाको रूपमा मात्र काम गर्दैन तर एक मनोवैज्ञानिक अवरोधको रूपमा काम गर्दछ, नागरिकहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय यात्राको बारेमा पनि सोच्नबाट निरुत्साहित गर्दछ। सायद सबैभन्दा ठूलो कुरा भनेको शिक्षक र विद्यार्थीहरूमा सरकारको विशेष ध्यान हो। शैक्षिक संस्थाहरूको लक्ष्यले वैचारिक नियन्त्रणको बारेमा गहिरो चिन्ता प्रकट गर्दछ। शिक्षक र विद्यार्थीहरूको विभिन्न संस्कृति र शैक्षिक प्रणालीहरू अनुभव गर्ने क्षमतामा प्रतिबन्ध लगाएर चिनियाँ सरकारले प्रभावकारी रूपमा बौद्धिक फलामको पर्दा निर्माण गरिरहेको छ। यो नीति विशेष गरी परिवारहरूलाई विदेशमा शिक्षाको प्रयोगबाट आप्रवासनका लागि कदम चाल्ने ढुङ्गाको रूपमा रोक्नको लागि रहेको देखिन्छ, यो घटनालाई “दौड” आन्दोलन भनिन्छ।

यी प्रतिबन्धहरूको कार्यान्वयन विश्वविद्यालयहरूमा विशेष गरी आक्रामक भएको छ। वुहान विश्वविद्यालय जस्ता संस्थाका संकाय सदस्यहरूले उनीहरूको राहदानी प्राप्त गरेको सात दिन भित्र हस्तान्तरण गर्नुपर्छ, जबकि Taizhou विश्वविद्यालयका कर्मचारीहरूलाई कुनै पनि व्यक्तिगत विदेश यात्राको लागि विशेष अनुमति चाहिन्छ। यी उपायहरूले शैक्षिक स्वतन्त्रता र अन्तर्राष्ट्रिय विद्वान आदानप्रदानको महत्त्वपूर्ण क्षयलाई प्रतिनिधित्व गर्दछ, जुन कुनै पनि राष्ट्रको बौद्धिक र सांस्कृतिक विकासको लागि महत्त्वपूर्ण तत्वहरू हुन्। बैंकिङ क्षेत्र प्रतिबन्धहरूले नियन्त्रणको अर्को आयाम प्रकट गर्दछ – वित्तीय प्रवाहमा आफ्नो पकड कायम राख्न र पूँजी उडान रोक्न राज्यको दृढ संकल्प। बैंकरहरूको यात्रा गर्ने क्षमतालाई सीमित गरेर, सरकारले प्रभावकारी रूपमा वित्तीय पेशेवरहरूको एक बन्दी वर्ग सिर्जना गर्दैछ, जसले मानव र वित्तीय पुँजी दुवै चीनको सिमाना भित्र दृढतापूर्वक रहने सुनिश्चित गर्दछ।

यी प्रतिबन्धहरूले मानव अधिकारको विश्वव्यापी घोषणाको धारा 13 को स्पष्ट उल्लङ्घनलाई प्रतिनिधित्व गर्दछ, जसले आफ्नो लगायत कुनै पनि देश छोड्ने अधिकारको ग्यारेन्टी गर्दछ। यद्यपि चीनको सरकार मानव अधिकारको अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डहरूबाट अचल देखिन्छ, जसले शीतयुद्ध युगको सम्झना दिलाउने तरिकामा व्यक्तिगत स्वतन्त्रतामाथि नियन्त्रणलाई प्राथमिकता दिन्छ। यी प्रतिबन्धहरूको मनोवैज्ञानिक प्रभावलाई कम गर्न सकिँदैन। नागरिकहरूलाई प्रभावकारी रूपमा भनिएको छ कि उनीहरूको व्यावसायिक सफलता उनीहरूको व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको मूल्यमा आउँछ, सुनको पिंजरामा राम्रो शिक्षित कैदीहरूको जनसंख्या सिर्जना गर्दछ।

चीनले आफूलाई विश्वव्यापी महाशक्तिको रूपमा स्थान दिँदा, यी यात्रा प्रतिबन्धहरूले यसको शासन मोडेलको मुटुमा गहिरो असुरक्षा प्रकट गर्दछ। एक साँच्चै विश्वस्त विश्वव्यापी नेताले आफ्ना नागरिकहरूलाई पिंजरामा राख्न वा तिनीहरूको विभिन्न विचार र संस्कृतिहरूको प्रदर्शनबाट डराउनु पर्दैन। यसको सट्टा, चीनका कार्यहरूले एउटा शासनको सुझाव दिन्छ जसले अन्तर्राष्ट्रिय अनुभवको लागि आफ्नै नागरिकहरूको चाहनालाई अँगालेको अवसरको सट्टा निहित खतराको रूपमा हेर्छ। यी नीतिहरूको निहितार्थ व्यक्तिगत असुविधा भन्दा पर फैलिएको छ। तिनीहरूले चिनियाँ समाजलाई विश्वव्यापी प्रभावहरूबाट अलग गर्ने व्यवस्थित प्रयासको प्रतिनिधित्व गर्छन्, जसले व्यावसायिक रूपमा सम्पन्न तर अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा पृथक जनसंख्या सिर्जना गर्दछ। यो अलगावले वैचारिक नियन्त्रण कायम राख्न राज्यको हितमा काम गर्छ तर बढ्दो अन्तरसम्बन्धित विश्वमा चीनको सांस्कृतिक र बौद्धिक विकासको मूल्यमा आउँछ।

चिनियाँ राज्यको जग हेरफेर र नियन्त्रणको सावधानीपूर्वक निर्माण गरिएको भवनमा आधारित छ, जहाँ नागरिकहरूको जीवनका हरेक पक्षहरू छानबिन र प्रतिबन्धको अधीनमा छन्। सामाजिक क्रेडिट प्रणालीमा डिजिटल जानकारी सेन्सर गर्ने ग्रेट फायरवालबाट व्यवहारको अनुगमन र स्कोर गर्ने, र अब यी दमनकारी यात्रा प्रतिबन्धहरू, कम्युनिष्ट पार्टीले उत्पीडनको एक परिष्कृत उपकरण सिर्जना गरेको छ जसले ओरवेलको बिग ब्रदरलाई ईर्ष्यालु बनाउनेछ। यो व्यवस्थित हेरफेर केवल शारीरिक नियन्त्रण भन्दा बाहिर फैलिएको छ – यसले विचारहरू, सपनाहरू र आकांक्षाहरूलाई आकार दिन खोज्छ, एक जनसङ्ख्या सिर्जना गर्दछ जुन आत्म-सेन्सर र आत्म-सीमा भित्री डर र अनुपालनबाट बाहिर हुन्छ। यात्रा प्रतिबन्धहरू राज्यको अधिकारमा व्यक्तिगत स्वायत्तताको पूर्ण अधीनताको माध्यमबाट शक्ति कायम राख्न डिजाइन गरिएको गहिरो, अधिक कपटी प्रणालीको एक दृश्य अभिव्यक्ति मात्र हो। चीनको यात्रा प्रतिबन्धहरू आधुनिक युगमा कसरी अधिनायकवादी नियन्त्रण प्रकट हुन सक्छ भनेर सम्झाउने रूपमा खडा छ – बर्लिन पर्खाल जस्ता स्पष्ट भौतिक अवरोधहरू मार्फत होइन, तर नोकरशाही संयन्त्रहरू मार्फत जसले प्रभावकारीता र कम देखिने नाटकको साथ समान प्रभाव प्राप्त गर्दछ। नतिजा, तथापि, एउटै छ: एक जनसंख्या जसको स्वतन्त्र आन्दोलनको मौलिक अधिकार राज्य नियन्त्रणको वेदीमा बलिदान गरिएको छ।