सिताराम थारु।

पात्रहुक्र
पतिराम–पुरान बरघरिया, बाँस्या– गाउँक किसन्वा, दशनीया– बाँस्यक जन्नी
मायाराम – गाउँक किसन्वा, छट्क्या– गाउँक किसन्वा, लौरा– सुझौनक बरका छावा
सोन्ध्वा– गाउँक किसन्वा, फटकपुह्रया– गाउँक किसन्वा, सोनपुन्या– गाउँक किसनिन्या
चौकीदरुवा– बरघरीयक सहयोगी, होम प्रसाद रिमाल– गाउँक अक्ले बभ्ना, राधीका रिमाल– होम प्रसादके
जन्नी

आज माघ दिवानीक दिन । हमार थारु जतिनके लौव वर्षके द्वासर दिन, हम्रे थारु जाति आपन विगत म करलक दुख्ख कष्ट ह विस्राके लौव कामके सुरुवात कर्ना दिन हो । यि दिनसे हम्रे थारु जाति ढेरनक कामके सुरुवात कर्ठि बरघर, चौकीदार, गुरुवा, लोहरा, सोह्रीन्या जैसिन गाउँम योगदान कर्ना ब्यक्तित्व हुँकहन क खोज्नीबोझनी कैक लौव कामक सुरुवात कर्ठी ।

सक्करीहेसे आज पराकपुरीक गाँउक किसन्वन लौव बरघरिया चुन जाईत…
(बाँस्या किसन्वन म जुट जाईक लाग हेल्का बिन्ना ड्वारा खोज्ती बा । ढेरबेरसम ख्वाजत नैभेटाईट, उहि गुस्सा उठजैठिस, आपन गुस्सा जन्नीक म झरती…)
बाँस्या: री सस्री कहाँ मरल बात्या ? म्वर अट्ठे छप्रम ख्वासल हेल्का बिन्ना ड्वारा खै ? के
खेलाईल ?
दशनीया: यी अन्ध्र्रा थारु, कहाँ ढरही कहाँ खोजही । यिहा फेरुवम ढैक दिनभर भैं भैं भैं
उहर खोज्ना । यी काहो, त्याँरा होकी बटन, अत्र फे नै देख्ना । (दशनीया डोक्ठक ड्वारा डेटी भुनभुनैठी) त कहाँ मरटिन सक्खरीए ?
बाँस्या: तुहिन पता निहो री, आज त बरघरीयक खोज्नीबोभ्mनी कर्ना दिन हो काँहु । उहाँ
बरघरीयक घर सब मनै जुट स्याकल हुईही । असौंफे किही बरघरिया बनैठ । (ठनिक लम्मा सास लेटी….)
दशनिया: चाहाजिहि बनायट, तुहिन का मूरी दुखाईक पर्ता । गब्दाहान पत्रमवकअस यी
थारु बरघरीया बन रख्नाअस बाटिन । नाबनहोनी ( ठनिक डक्लैटी….)
बाँस्या: बनम री म्वार त अक्कील नैहो । पत्रमवक त चिठ्ठा परगिलस त का करी पोप्प्रा ।
गाउँक मनै नैटेरठ नैबन त कह तह जबरजस बनादेलिस ।
दशनिया: बिनुहक्से कसोओसो चिठ्ठाउठ्ठा परजाई त पैसा सैसा देक नाउँ फिर्ता कैलेना । यहाँ
अक्केल्ही मनै दुनियक काम घरम लड्ना नाई…।
बास्याँ: यिहाँ दिनभर ना सिखा, महिन मुरगनीयन कोटकोटैना ठिक नै लागत । का
कर्ना का निकर्ना सब महिन पता बा । आज ठनिक हाल हाल भात पकाईस आलु क्वाँर जैना बा ।
दशनिया: हाल हाल अ‍ैना, उहाँ दिनभर संघरियनठे गाला मारक फस्टल रना नाई ….

( बाँस्या आधा हेल्का बिन्ती पुरान बरघरीया पतिराम घर लङ्ग जुत निक्रत)
यिहर होम प्रसाद रिमालफे बरघरियक घर जुट जाईक लाग तयार हुईटी बा । भरर्खर यि गाउँकम पैठलक ढाइ बरष पुगलबाटीस लेकीन सक्कुजे उहाँह मलिक्वा कैक चिन्ठ काकरकी उहाँ १ विघा जग्गा बटैया यिह गाउँक मनैन लगाई देल बाट ।
राधीका: हजुर पनि बरघरको घर जुत्न जादै होईसिन्छ ?
होम प्रसाद: अँ जाउँ भनेको । पोर यहि बेला जेठानको छोराको श्राद्ध भएर जान पाएन । ठुलो
घाटा भयो नी ।
राधीका: किन र हजुर ? हजुर पनि बरघर बन्ने सोचाई गरिबक्सेथ्यो के हो ?
होम प्रसाद: यी बुढीले पनि ठ्याक्कै मनको कुरा भन्दोरैछिन । यसपाली बरघर नबनी छोड्दिन
। जसरी नी बन्छु ।
राधीका: खुब हजुरलाई बन्न दिन्छन, यो गाउँमा हजुर एक्लै बाहुन होइसिन्छ, कसरी बन्नु
हुन्छ । साच्चै थारुहरु बन्न दिन्छन त ?
होम प्रसाद: तिमी मलाई राम्ररी चिनेकै छैनौ । मैले थारुलाई कसरी चलाउनुपर्छ सब बुझि
सकेको छु । त्यो छोट्कान सिन्दुरिया लगायत दुई चार जनालाई दारु र मासु खुवाउछु भनेर भनि सकेको छु ।
राधिका: दुई चार जनाले साथ दिएर मात्र पुग्छ त हजुर ?
होम प्रसाद: हरे यो बुढीले पनि किन कुरो नबुझेको । द्धन्द्धकालमा पुलिसको कुटाई खाएर
थारुहरु बरघर बन्न मन गर्दैनन के । अझसम्म उनीहरुको डर त्यही छ । एक त नेतृत्व लिन डराउने जात हुन । हामी नभएर नचाहेर पो त यिनीहरु बाँध्य भएर बन्थे । हेर्दै जाउ न बुढी अब म कसरी बरघर बन्छु र यिनीहरुलाई चलाउछु ।
राधिका: हस् बुढा जसरी नी बरघर बनेर आइसिओसु है । अब हजुरले यो गाउँ चलाउनु
पर्छ माईतीमा पनि इज्जत बढ्छ ।
होम प्रसाद: यि बुढीलाई पनि माईतीको चिन्ता छ आफुलाई कसरी थारुलाई मुठ्ठीमा राख्ने भनेर
चिन्ता छ । ल ल म त्यहाँ कार्यक्रम सकेर आउछु आज गा.वि.स. सचिवसंग बजेट सम्बन्धी मिटिङ्ग छ । खाना चादै तयार गरेर राख ।
राधिका: हस् हजुर ।

होम प्रसाद फे बरघरके घर जुट नामत । यहर बरघरियक अङनम किसन्वन जुत्ती बाटैं )
पतिराम: रै चौकीडरुवा सब किसन्वन अ‍ैल ? (बरघरीया गहरैटी )
चौकिदरुवा: जुट्टी बाटैं आब गोत्काचारिक दुई चारठो आउर आईल नै हुईत आउर त सब
(गल्लीवर हेरती…) उहर गल्लीम ठर्याल देखतु ।
(उहर किसन्वन फे आपन गफम मस्त बाटैं )
मायाराम: रै छोट्का सुर्ती बना,
छोट्का: म्वरठे जम्म वरा राखल रै, उहाँ साह्रुठे बातीन की ? साह्रु सुर्ती बा ?
साह्रु: हुई दुई चार बिरा । ( सुर्टीक पोकल्ली देटी) लि म्वार लाग फे बनैबी ।
होम प्रसाद: ल केटाहरु मै सूर्टी बिडी किनकलाग पैसो दिन्छु । आउर सबै ठिक बा ना
छोट्का ?
छोट्का: आउर सब ठिक बा मलिक्वा । हजुर हन म्वार पुरा समर्थन बा । लेकिन मै
कलबातु उ काम करपरि यि साल अधिया मही देहपरी हजुर ।
होम प्रसाद: अरे छोट्का के चिन्ता गरछस् । अधिया तिमीलाई देना हो ।
छोट्का: लेउ लेउ मलिक्वा मैफे ढुक्क हजुर फे ढुक्क रही ।

उहर पतिराम बरघरिया…
पतिराम: जा हाली सक्कु किसन्वन यहर लग्घु बला । (चौकीदरुव अह्रती)
चौकीदरुवा: जत्रा फे गाउँ किसन्वन उहर छिडिर बिडिर कउरम् सरकम् ठर्याल बातो यिहा
लग्घु बात सुन सुनाई आदेहक परल । (चौकीदरुवा गौह्रती किसन्वन)
छटक्या: अरे जेठान अप्न गल्लीम लस्री बट्टी । चली ठनिक लग्घुवर बात ओनाए ।
जेठान: जाई अप्नहुँक्र जन्नाबुभ्mना मनै, म्वार त अत्ठेह ठिक बा । फेर म्वार काम नै
निप्टी ।
छटक्या: का रबो जन्ना सब त ओस्त हुई काहुँ । म्वर फे खत्यक लस्री जम्म टुट राखल
खट्या भङना बा , मै फे एक घच्चिक लै आनु काहुँ । (छटक्या लस्री लेह घरओर
नामत ।)
मायाराम: रै छोट्का यि कौन घरक लौरा हो । मै त भ्वासेक छावाअस देखटु ।
छोट्का: यि फे निचिनठ यार, सुरखेतान सुझौनक बरका छावा त हुतिस काहुँ ।
मायाराम: आजकाल छोट छोट लरकन चिन नैसेकजाईत, खै रै त्वार बाबा ?
लौरा: सुटल रह ।
छोट्का: तै कहाँ बात ना चित बुझ आरल्या जा आपन बाब पठाईस ।
(ठनीक आँखर बोलिम)

लौरा: नै आई त (गहुँर मनम) काल दाईहन जाँरपिक पिटतह ।
मायाराम: उ मड्वा थारु फे विगरगिल बा…आपन जन्नीहन पिट्क का पाईत ।
छोट्का: बरका मजा जन्नी बाटिस तभहुँ… (ठनिक दुखित मनम)
उहर पुरान बरघरिया आपन विचार पोख्ती…
पतिराम: मै गाउकँ लौव रित अनुसार सुख दुख हुईलसेफे १ वरष बरघरिया खेलैनु ।
बरघरिया बन्ना मन त नै रह लेकिन का करना हो भाग फुटल मनै, चिठ्ठा परगिल और चिठ्ठापरल मनै पैसा दे दे फिर्ता कैलेल । महि फे पैसा देक फिर्ता कैलु कना विचार त रह लेकिन कुछ बात सिखक ते, अप्ननके जिद्दी ओ ध्यार ठोर गाउँ ह कुछ देहम कैक बरघरिया बन्नु दुख्ख हुईलसेफे ध्यारनक अनुभव ओ ज्ञान मिलल । लेकिन भारी कर्रा लागल…
सोन्ध्वा: अप्नहन कसिक कर्रा लागल बरघर जी ?
पतिराम: कसिक कना हो, आब्ब हत्ठेह हेरली, कमसेकम जुटआईल मनै त ठनिक ध्यानदेक
का बात हो ? का सल्ला हो ? कसिक कर्लसे मजा हुई ? कना बातचित करक छोरक किउ उहर गल्लीम लस्री बट्टा, किउ उहर हेल्का बिन्ता, अप्न ठनिक बात बुझना मनै आईक छोरक बोत्त्रु अस अस लरकन छलफल म पठैही अरे अत्र अत्र लरका काहुँ बाट बुझही, जातिक बेगारी त बेगारी चुकैनाअस करठैं…..
छट्क्या: अरे बात फे सुन्ना उहर घरक काम फे निपटलेना मजा त हो काहुँ।
पतिराम: आब असिक करबी सक्कु जान आपन–आपन घरक काम लेक जुट अ‍ैबी । आपन
घरक काम कर्ने छलफल कर्ने करबी, अरे असिक काहुँ मजा हुई ? कमसेकम जौन काम म आईल बातो उ काम म गहुँर हुईना चाहि त पो छलफल के गाँठी लागि । अप्नहुँक्र छलफलम आके आपन ह फे एकठो जिम्मेवार मनै ठानी…
बास्याँ: अरे हाल हाल बात निम्जाउँ म्वर उहाँ आलु क्वार जैना बा । दिनभर दुनियाभरिक
बात केल…
पतिराम: सुन्लो अस्टह हो हेरि । साझी काम ह काम नै मान जाईत, जिही त हम्रे बेगारी
कठी, जातिक बेगारी, मै एक्ठो बात कहटु हमार गाउँ बहुत जोर बिगरटी
जाईता… सब्जे कुछ गहँुर होक सोच परल । अप्नहुँक्र अत्ठेह पन्ज्रक गाउँ जोतपुर हेरी पहिल कत्रा बिगरल गाउँ रह आज कसिन बा उ गाउँ देख क फे कुछ सिखी ।
फटकपुह्रया: मै त सुनतहुँ उ गाउँम बरघरिया चुनबेर कबु चिठ्ठा नै डरठ हुँ ।
पतिराम: विरकुल सही सुन्ल बाटी । उ गाउँ म कब्बु नै बरघरिया चुनबेर चिठ्ठा डरठ ।
सक्कुहन क सहमति अनुुसार, के गाउँम आघ ताघ करठ, क्याकर सब्से ध्यारनक बात लागठ हाँ उहिहन बरघरिया बनैठ । आउर ओस्तह कर्ना चाही । चिठ्ठा दर्ना कलक त जबरजस बिन इच्छा रल बरघर बनैनाअस देख परठ ।
सोन्ध्वा: सस्सुर असिक चिठ्ठा दार दार बरघर बनाप त कहुँ गाउँ चलि.? चिठ्ठा त जसिन
मनैन फे पर स्याकत….
फटकपुह्रया: त हम्रे का करक परल ?
पतिराम: म्वार विचार म, सब्से पहिल बरघर चुन्ना चिठ्ठा प्रणाली हटाईक परल । यी गाउँ
बरघरियक केल नाई म्वारफे हो कैक सोचक परल, गाउँम पुलपुलेसा डगर घाट बिगरल कलसे बरघरियककेल ठोर बिग्री सब्के बिग्रठ कैक सोचक परल ओ उह अनुसार आपन जिम्मेवारी वहन करक परल, सक्कुहनके सहमति अनुसार गाउँहन हाँक सेक्ना मनैन बरघर चुनक परल, बरघरिया ओ किसन्वनक बिच आपसी सद्भाव समन्वयकके सम्बन्ध हुईक परल तबकेल ठोर बहुत गाउँ सप्रना सम्भावना देख जाईत…..
सोनपुन्या: मै त कहतु यी साल फे यिह बरजन हुँकिहिन बरघरिया बनाई ।

सिन्दुरीया: मै सोनपुन्याके बातम सहमत निहुतु, सालो सालो एक्के मनैया हन कहाँ बनाबो । यि साल बभनान मलिक्वा तयार बाट कलसे उहा हन् बनाई उहाँक केन्द्रसम बराबरा मनैनसे चिनजान फे बाटीन ।
छटक्या: हो हो मै सिन्दुरीया दाजुक बाटम सहमत बातु,

सोन्ध्वा: रै गाउँक किसन्वन औरजेफे बोलो……?
(ध्यारजाहानके मुहमसे बोली नैअ‍ैठीन)
यिहर सोन्ध्वा ओ पतिराम दुनुजे खुसफुसैठ
सोन्ध्वा: अरे पतिराम दाजु यि बभ्ना का खवा देहल, यि गाउक मनैन, ना गाँर ब्वाल ठुईन
ना मु, सब चिमचाम बात ।
पतिराम: खै भाई का होगीलिन । बाम भगाके पुस्टा सवरना काम त करही काहुँ । यि बभना
कुछ आश्वासन त देल बा भाई ।
होम प्रसाद: ल कोई बरघर बन्दैन भने म तयार छु । चिठ्ठासिठ्ठा हाली राख्ने पनि झन्झट हदैन
। मेरो पुलिस प्रसाशन देखि नेताहरुसंग राम्रो सम्बन्ध नी छ । यो गाउँको लागि राम्रो बजेट ल्याई दिन्छु । अस्ति पनि त्यो छिमेकी गाउँ बदालपुरसंग त्यत्रो ठुलो केशपर्दा मैलेनी मेरो साह्रुभाइ डि.एस.पी. लाई भनेर मिलाको त्यो कुरा त यो गाउको मान्छेलाई थाहा होला नी ।
फटकपुह्रया: लेउ किसन्वन कहो, यि साल बभनान मलिक्वाहन बरघरीया बनैना हो त ?
किसन्वन: हम्रे सब जे मंजुर बाती (गाउँक सक्कु किसन्वन एक बोलिम)
होम प्रसाद: ल ठिक छ सबैले मलाई बरघर चुनेकोमा धन्यवाद अब म यो गाउलाई धेरै
उचाईमा पुर्र्याई दिन्छु सबैजना ढुक्क हुनुस् । मलाई राम्ररी साथ दिनुपर्छ नी ।
किसन्वन: देहब देहब (सक्कु किसन्वन कठ ओ लौव बरघरीय होम प्रसाद रिमालहन पगरी पराक माला लगा देठ) ।
समाप्त
(लेखक बर्दियाली थारु विकास मञ्चका अध्यक्ष हुन्।)